Конституция — инсон қадри, эркинлик, тенглик ва адолат гарови! ЯНГИЛАНГАН ҚОМУСИМИЗ — ҲУҚУҚИЙ ЖАМИЯТ ПОЙДЕВОРИ

Конституция — инсон қадри, эркинлик, тенглик ва адолат гарови!

ЯНГИЛАНГАН ҚОМУСИМИЗ — ҲУҚУҚИЙ ЖАМИЯТ ПОЙДЕВОРИ

Мустақил давлатчилигимиз тарихида илк бор халқ иродаси ва хоҳиши билан қабул қилинган Конституцияни замонавий давлатчилигимизнинг пойдеворига қиёслаш мумкин. Чунки унда миллий давлатчилик борасида эришилган улкан тажриба, бугунги кунда жамият ва давлат бошқаруви олдида турган ўткир ва долзарб масалалар, дунёда сақланиб қолаётган ғоят мураккаб геосиёсий жараёнлар авж олган шароитда “инсон – жамият – давлат” ўртасидаги муносабатларнинг пухта ўйланган стратегияси акс этган. Бошқача айтганда, янгиланган Конституция ҳам давлатчилик, ҳам инсон ҳуқуқлари борасида бошланган демократик ислоҳотларда ортга қайтмаслигимизнинг ўзига хос исботи, десак бўлади.

Зеро, Бош қонунимиз миллий тараққиёт йўлимизни белгилаб берувчи, орқага қайтмайдиган ислоҳотларимиз, миллий давлатчилик моделининг энг муҳим дастуруламали ҳисобланади.

Президентимиз 2023 йил 8 майда Олий Мажлис палаталари аъзолари, сиёсий партиялар ва жамоатчилик вакиллари билан учрашувдаги нутқида янгиланган Бош қонуннинг муҳим жиҳатлари ҳақида фикр билдирар экан, “...Конституциямизда илк бор Ўзбекистон Республикасига ҳуқуқий давлат деган таъриф берилди. Бош қомусимизда инсон ҳуқуқлари кафолатларига оид нормалар ҳам 3 баробар кўпайтирилди. Бу – авваламбор барча соҳада қонун устуворлиги таъминланади, дегани”, деб алоҳида таъкидлади. 

Конституциямиз қабул қилинганининг 33 йиллиги халқимиз учун жуда катта байрам. Шу билан бирга, Бош қонунимизнинг ҳаётимиздаги ўрни, унинг инсон қадри ва адолатни таъминлашдаги мислсиз аҳамиятини яна бир бор чуқур англаб олиш учун муҳим фурсатдир. Шу маънода Президентимизнинг Конституция кунини юксак савияда нишонлаш тўғрисидаги фармойиши нафақат байрам тадбирлари дастурини белгилади, балки Конституциянинг замонавий жамият ҳаётидаги чуқур ҳуқуқий, маънавий ва стратегик аҳамиятини яна бир бор эътироф этди.

Бугунги тез ўзгараётган дунёда мамлакатлар рақобатбардошлиги, давлат бошқаруви самарадорлиги, инсон ҳуқуқлари кафолати замон талабига мос янги конституциявий қоидалар ва институционал механизмлар орқали таъминланади. Янги таҳрирдаги Конституция эса шундай замонавий ҳуқуқий ёндашувларни ўзида мужассам қилган. Унда инсон қадри, эркинлик, тенглик, ижтимоий адолат, халқ ҳокимиятчилиги ва қонун устуворлиги каби тамойиллар нафақат баён этилди, балки уларни ҳаётга татбиқ қилишнинг амалий механизмлари ҳам қатъий белгилаб қўйилди.

Президентимизнинг “Ўзбекистон Республикаси Конституцияси куни байрамига тайёргарлик кўриш ва уни ўтказиш тўғрисида”ги фармойиши муҳим ижтимоий-сиёсий воқелик сифатида барчамизга катта масъулият юклайди. Зеро, Конституцияда белгиланган ҳуқуқ ва қадриятларнинг кундалик ҳаётда акс этиши, унинг ҳар бир моддаси инсон манфаатига хизмат қилиши ҳар биримизга боғлиқ.

Ҳужжатда белгиланган вазифалар – Конституцияни кенг тарғиб қилиш, унинг моҳиятини аҳолига чуқур ва тушунарли етказиш, янги нормаларни ҳаётга татбиқ этишда жамоатчилик иштирокини кенгайтириш – бугунги куннинг энг муҳим талабларидан биридир. Конституцияда белгиланган қоидалар ҳаётимизга қай даражада чуқур кириб борса, давлат ва жамият ўртасидаги ижтимоий келишув ҳам шунчалик барқарор ва ишончли бўлади.

Шу маънода мазкур вазифаларнинг амалга оширилиши нафақат умумий ҳуқуқий саводхонликни оширади, балки жамиятимизнинг ҳуқуқий маданиятини юксалтириб, ҳар бир фуқарога Конституциянинг ҳақиқий қийматини ҳис этиш ва унинг устуворлигини кундалик ҳаётда намоён этишга куч ва ишонч бағишлайди.

Бугунги кунда демократияни чуқурлаштириш, иқтисодий эркинликни кенгайтириш, фуқаролик жамияти институтларини ривожлантириш, тадбиркорликни ҳимоя қилиш, ижтимоий ҳимояни кучайтириш каби йўналишлардаги кенг қамровли ислоҳотлар тасодифий эмас — уларнинг барчаси ўз манбаини айнан конституцион ғоялардан олмоқда.

Ҳужжатда белгиланган вазифалар мазмуни жуда кенг фалсафани мужассам этган.

Биринчидан, бугунги жўшқин ислоҳотларда халқ ҳокимиятчилиги, инсон қадри, эркинлик, тенглик, ижтимоий адолат ва бирдамлик каби тамойиллар ҳаракатлантирувчи кучга айланмоқда ва жамиятни бирлаштирувчи умуммиллий қадрият сифатида намоён бўлмоқда.

Иккинчидан, янгиланган Конституциянинг иқтисодий, ижтимоий ва маданий-маънавий соҳалардаги ислоҳотлар билан узвий боғлиқлиги шундаки, унинг чинакам моҳияти инсоннинг бугун бахтли, хавфсиз ва фаровон яшаши учун барқарор шарт-шароит яратишдан иборат.

Учинчидан, “Конституция — инсон қадри, эркинлик, тенглик ва адолат гарови!” деган шиорнинг моҳияти шундаки, янги давр фалсафаси, яъни инсон ҳуқуқ ва эркинликлари мутлақ устуворликка эга бўлган давлат модели асосида инсон ҳуқуқларини ҳимоя қилиш мутлақо янги босқичга кўтарилди. Юртимизда тадбиркорлик ва хусусий мулкни ҳимоя қилиш, соғлиқни сақлашни такомиллаштириш, илм-фан ва маданиятни ривожлантириш, спорт соҳасидаги имкониятларни кенгайтириш каби йўналишларда кузатилаётган ижобий ўзгаришлар ҳам ана шу конституцион тамойилларнинг амалий натижасидир.

Бу эса жамиятга оддий, аммо жуда муҳим ҳақиқатни англатади: янги Конституция ҳар бир соҳани алоҳида эмас, балки умумий мақсад — инсон фаровонлигини таъминлашга қаратилган ягона ижтимоий-ҳуқуқий тизим сифатида бирлаштириб, ислоҳотларнинг изчил ва барқарор ривожини таъминловчи асосий пойдеворга айланмоқда.

Шу тариқа мазкур вазифаларнинг туб моҳияти халқ қўллаб-қувватлови билан янгиланган Конституция фалсафасини жамиятнинг ҳар бир қатламига етказиш, яъни инсон қадрини энг олий қадрият сифатида эътироф этиш, жамият бирдамлигини мустаҳкамлаш, ҳуқуқий маданиятни юксалтириш ва янги Ўзбекистонда қонун устуворлигига таянган замонавий давлат сифатида жамиятимизнинг ўз келажагини онгли, масъулиятли ва изчил равишда барпо этишга қаратилган интилишлари ва саъй-ҳаракатларини “Ватан учун, миллат учун, халқ учун!” деган улуғвор мақсад атрофида бирлаштиришдан иборатдир.

Бунда конституциявий ҳуқуқ бўйича илмий ҳамжамият ва устоз-мураббийларнинг ўзига хос ўрни бор. Зеро, илм-маърифат соҳаси вакиллари томонидан илгари сурилаётган ҳар бир илмий хулоса, ҳуқуқий ғоя, фундаментал тадқиқот ва бу борадаги таълим-тарбия фаолияти Конституция нормаларининг руҳи ва моҳиятини янада чуқурроқ англашга ёрдам беради.

Шу билан бирга, Конституцияда белгилаб қўйилган қонун устуворлиги, ҳуқуқий онг ва ҳуқуқий маданиятни юксалтиришга қаратилган вазифалар ҳаётда янада кенг қамровли механизмлар орқали амалга оширилмоқда. Бунинг яққол намунаси сифатида Адлия вазирлиги томонидан Президентимизнинг 2024 йил 24 майдаги фармони ижроси доирасида ишлаб чиқилган “Ҳуқуқ мактаби” мобиль иловасини кўрсатиш мумкин.

Мазкур платформа аҳолининг ҳуқуқий билимларни мустақил, қулай ва замонавий шаклда эгаллашини таъминлашга хизмат қилувчи инновацион лойиҳа сифатида жамиятимизда ҳуқуқий маданиятни юксалтиришга катта ҳисса қўшмоқда. Иловада ҳозир қарийб 66 минг фойдаланувчи рўйхатдан ўтган, 32 та ўқув курси жойлаштирилган ва 33 мингдан зиёд фойдаланувчи мазкур курсларни тугатиб, расмий сертификатга эга бўлган.

Бу рақамлар аҳолининг ҳуқуқий билимга эҳтиёжи ва қизиқиши ортиб бораётганидан далолат беради. Энг муҳими, “Ҳуқуқ мактаби” иловаси  Конституцияда белгиланган ҳуқуқий маданиятни ошириш, қонун устуворлигини таъминлаш ва фуқароларнинг ҳуқуқий саводхонлигини кучайтиришга қаратилган вазифаларнинг амалдаги самарали ва замонавий механизмидир.

Бош қонунимиз нормаларини ёш авлод онгига изчил ва тизимли равишда етказишда Тошкент давлат юридик университети профессор-ўқитувчилари алоҳида ўрин тутмоқда. Хусусан, улар томонидан янги таҳрирдаги Конституция асосида умумтаълим мактабларининг 8–11-синф ўқувчилари учун тайёрланган “Давлат ва ҳуқуқ асослари” дарсликлари ўқувчиларда Конституциянинг руҳи ва моҳиятини англаш, уни ҳаётга татбиқ этиш кўникмаларини замонавий методлар асосида шакллантиришга хизмат қилмоқда.

Бош қонунимизнинг ҳаётимиздаги ўрнини яна бир бор чуқур англаш, унинг нормалари ҳар бир соҳада амал қилиши учун умумий масъулиятни ҳис этиш барчамиздан фаол фуқаролик позицияси, юқори ҳуқуқий маданият ва қонун устуворлигига садоқатни талаб этади. Чунки Конституция фақат ҳуқуқий ҳужжат эмас, у мамлакат тараққиётининг маънавий мезони, фуқароларнинг давлатга ва жамиятнинг келажакка ишончини мустаҳкамловчи асосий пойдевордир. Унга риоя қилиш эса ҳар биримиз учун нафақат конституциявий бурч, балки янги Ўзбекистонни барпо этиш йўлидаги фуқаролик масъулиятидир.

Ихтиёр Беков,

юридик фанлар доктори, профессор